Przypomnijmy sobie uwagę z części pierwszej cyklu „Badanie gleby na lekcjach geografii”, o tym, że analiza próbki gleby pobranej po intensywnych opadach deszczu może znacząco wpłynąć na wynik naszego badania. Jest to związane ze specyficznymi właściwościami gleby. Gleba filtruje wodę, zatrzymuje ją w sobie oraz jest pobierana przez rośliny. Aby zbadać intensywność tych działań uczniowie mogą przeprowadzić kilka nieskomplikowanych doświadczeń lub obserwacji. Nie trzeba długo przekonywać młodzieży o tym, że woda działa w inny sposób na różne typy gleb – obserwując najbliższe otoczenie możemy to potwierdzić. Przypomnijmy sobie jak wygląda nie asfaltowa droga w okolicy domu lub szkoły. Czy po deszczu pozostają kałuże na długi czas, czy może po ustaniu opadów woda w tajemniczy sposób znika? Spróbujmy znaleźć przyczyny tego zjawiska.

Rozpocznijmy badania!

Doświadczenie 1.

Uczniowie wykorzystują wcześniej pobrane wysuszone próby gleb. Kolejnym zadaniem poszczególnych grup jest odważenie po 20 g z każdej z prób. Do doświadczenia potrzebna jest zlewka o pojemności 250 ml, cylinder miarowy oraz lejek z umieszczonym w środku sączkiem. Do zlewki uczniowie nalewają ok. 100 ml wody wodociągowej. Nad cylindrem uczniowie umieszczają lejek z sączkiem oraz próbką gleby. Wodą ze zlewki należy zalać próbkę gleby, tak aby lustro wody znajdowało się około 2 cm nad próbką gleby. Uczniowie przy pomocy stopera mierzą czas przepływu wody przez glebę. Następnie wykonują te same czynności z drugą próbką gleby. Zadaniem uczniów jest porównanie czasu przepływu wody przez glebę piaszczystą oraz glebę gliniastą oraz odczytanie z podziałki cylindra ilości wody przesączonej do cylindra.

Z pewnością badanie pokazało, że czas przepływu wody przez glebę piaszczystą jest znacznie krótszy niż przez glebę gliniastą. Jest to związane z różną strukturą obydwu gleb. Gleba piaszczysta ma grube ziarna między którymi woda przepływa szybciej niż przez drobne ziarna gleby gliniastej. W cylindrze nad którym był ustawiony lejek z glebą piaszczystą znalazło się więcej wody niż w cylindrze nad którym ustawiono lejek z glebą gliniastą. Oznacza to, że część wody została zatrzymana przez glebę. Zjawisko to określamy mianem pojemności wodnej gleby lub retencją glebową. Zjawisko to jest bardzo istotne ze względu na rozwój roślin, które pobierają wodę wraz ze składnikami odżywczymi z gleby.

Spróbujmy teraz wyjaśnić czemu jak siadamy bezpośrednio na ziemi, często mamy wrażenie, że jest ona mokra, mimo że wcześniej wcale nie padał deszcz. Inaczej jest na plaży gdzie piasek jest bardzo suchy i sypki. w tym celu przeprowadzimy proste doświadczenie z wykorzystaniem sączków laboratoryjnych.

Doświadczenie 2.

Grupy mogą skorzystać ze wcześniej pobranych prób gleby piaszczystej i gliniastej. Ważne, aby nie były one wysuszone. w tym celu uczniowie oddzielają z każdej z prób fragment odpowiadający wielkości piłeczki pingpongowej. Kolejnym zadaniem poszczególnych grup jest ułożenie na płaskiej nieprzepuszczalnej powierzchni, np. ławce szkolnej, dwóch sączków. Pamiętaj, aby nie układać sączków na parapetach okiennych, ponieważ silne światło słoneczne może zaburzyć obserwację. Na wcześniej przygotowane sączki uczniowie przekładają próbki gleby i pozostawiają je na około 10 minut. Po tym czasie uczniowie mogą zdjąć analizowaną glebę z sączka.

Uczniowie powinni zauważyć, że pod próbkami gleby pojawił się wilgotny ślad. Wybrani lub chętni uczniowie porównują plamy na obydwu sączkach. Ich rozmiar świadczy o wilgotności analizowanych gleb. Widać, że pod próbką gleby gliniastej powstała znacznie większa plama niż pod próbą gleby piaszczystej.

Poprzednie części:
Część I: Prawidłowe pobieranie prób glebowych
Część II: Badanie pH gleby
Część III: Badanie frakcji gleby
część IV: Rozpoznawanie typu gleby na podstawie profilu